سرورق

فہرست جلد دوم

شرطست کہ بہر ضبط آداب و رسوم

رباعیات

ای دادہ بباد عمر در لھو و فسوس

غالب آزدۂ موحد کیشم

غالب بہ گھر ز دودۂ زادشم

شرطست بدھر در مظفر گشتن

سائل ز گدا بجز ندامت نبرد

راھیست ز عبد تا حضور اللہ

ہر چند کہ زشت و نا سزائیم ھمہ

آنرا کہ عطیۂ ازل در نظرست

آن مرد کہ زن گرفت دانا نبود

با دست غم آن باد کہ حاصل ببرد

آج خستہ کہ در نظر بجز یارش نیست

گیرم کہ ز دھر رسم غم برخیزد

بینائی چشم مہر وہ ما ھست ایں خواب

بر دل از دیدہ فتح بایست ایں خواب

جانیست مرا ز غم شماری در وی

خوابی کہ فروغ دین ازو جلوہ گرست

شاھا ھر چند وایہ جوی آمدہ ام

ایں خواب کہ روشناس روزش گویند

خوابی کہ بود نشان بخت فیروز

ای آنکھ براہ کعبہ روی داری

زانجا کہ دلم بوھم در بند نبود

در سینہ ز غم زخم ستانی دارم

ایں رسم کہ بخشیدۂ شاھی ہر سال

خواھم کہ دگر سخن بہ پیغارہ کنم

ای جام شراب شاد کامی زدہ ای

زین موی کہ برمیان تست ای بد کیش

امروز شرارۂ بداغ من زدہ اند

در خورد تبر بود درختی کہ مراست

شاھیم زبانہ افسر داغ اورنگ

دم بزم نشاط خستگاں را چہ نشاط

ای آنکھ ترا سعی بدرمان من ست

یا رب سودی بروز گاران ما را

دی دوست ببزم بادہ ام خواند بناز

در باغ مراد ما ز بیداد تگرگ

آنم کہ بہ پیمانۂ من ساقی دھر

روی تو بہ آفتاب تابان ماند

آنی تو کہ شخص مردمی را چشمی

رنجورم و می بدھر درمان بودم

یا رب بجہائیاں دل خرم دہ

خوشتر بود آب سوھن از قند و نبات

بسمل کہ سخن طراز مہر آئینست

ایں نامہ کہ راحت دل ریش آورد

گر پرورش مہر نہ زان دل بودی

ہر چشمہ بہ بحر ہمعنانست اینجا

صبح ست وہمای فیض وگیتی دامی

غالب چو ز دامگہ بدر جستم من

غالب ہر پردہ ای نوای دارد

منصور غمش ز نکتہ چینان چہ بود

ہر کس ز حقیقت خیری داشتہ است

غالب روش مردم آزاد جداست

ای آنکہ گرفتہ ام بکوی تو پناہ

در عشق بود عرض تمنا مشکل

در عہد تو و منست در ھفت اقلیم

گر دل بشرر زدودہ باشم خود را

کشتی از موج سوی ساحل برود

آن کز اثر طمع نشانش آرند

ای آنکہ دھی مایہ کم وخواہش بیش

غالب غم روزگار ناکام کشت

غالب بہ سخن گرچہ کست ھمسر نیست

گردیدن زاہدن بجنت گستاخ

چون درد تہ پیالہ باقیست ہنوز

زین رنگ کہ در گلشن احباب دمید

آنرا کہ بود دوستی در فرجام

ہرچند زمانہ مجمع جہال ست

در عالم بی زری کہ تلخست حیات

غالب غم روز گار وبارش نہ کشد

کس را نبود رخی بدینساں کہ تراست

ھستم زمی امید سرست وبس است

تا میکش و جوہر در سخنور داریم

گر گرد ز گنج گھری بر خیزد

دستن بہ کلید مخزنی میبایست

ای آنکہ ھما اسیر دامت باشد

شام آمد و رفت سر بپابوس خیال

ای دوست بسوی ایں فروماندہ بیا

زان دوست کہ جان قالب مہرو وفاست

تا کی رمدم شفق تراشد از چشم

بر قول تو اعتماد نتواں کردن

شب چیست سویدای دل اھل کمال

گر در طلب دوست بود پای تو مست غمگیں مغدو

ھر چند توان بی سر و سامان بودن

ھر چند شبی کہ میھمانش کردم

در کلبۂ من اگر غباری بینی

بازی خور روزگار بودم ہمہ عمر

چر گر کہ ز زخمہ زخم بر چنگ زند

قانع نیم ار بہشت نیزم بخشند

او راست اگر ہزار چیزم بخشندہ

یا رب نفس شرارہ بیزم بخشند

تا موکب شہریار زین راہ گزشت

نی کشتۂ زخم ناوک و شمشیرم

وقت ست کہ آسمان موجہ نازد

شرطست کہ روی دل خراشم ہمہ عمر

ای کردہ بہ آرائش گفتار پسیچ

داری چہ ھراس جانستانی از مرگ

دانیم کہ آئین شکایت نہ نکوست

باید کہ دلت ز غصہ درھم نشود

باید کہ جہانی دگر ایجاد شود

ای کردہ بہ مہر زر فشائی تعلیم

تا چند بہنگامہ سلامت باشی

دارم دل شاد و دیدۂ بینای

اوراق زمانہ در نوشتیم وگزشت

ای تیرہ زمین کہ بودۂ بستر من

عمریست کہ در خم خمارم ساقی

آنرا کہ ز دست بی زری پامالست

بخشید بہ ثاقب سخنور یزداں

خواندیدم سخنہای محبت بسیار

امروز کہ روز عید و نوروز بود

نازم بہ نشاط ایں چنیں بر گشتن

جائکہ ستارہ شوخ چشمی ورزد

ای آنکہ بہ دھر نام تو شاہ رخ است

ای روی تو ھمچو مہر گیتی افروز

در کالید شہر رواں باز آمد

از دھر دلم وایہ بہر در میجست

ھر روز تنم ز سایہ لرزاں گردد

گویند جہانیاں دو رویند مگوہی

زینستان کہ ہمیشہ در روانی مائیم

ای پایہ بلند ساز والا حامی

نام اب وجد وعم نہ گیرند ایں قوم

آن کیست کہ جسم ملک راجان باشد

یا رب تو کجائی کہ ہما زر ندھی

در دیدۂ آن کہ محو رنج و یاس است

ہر چند خرد ز تاب می پست شود

سرتا سر دھر عشر تستان تو باد

سبحان اللہ شان اعلیٰ حضرت

غالب چو ز ناسازی فرجام نصیب

ای کردہ بمہر زر فشانی تعلیم

گر ذوق سخن بدھر آئین بودی

یک روز بترک یاوہ گوئی غالب

چون معتبرالدولہ بدان سیرت خوب

نواب کہ شد ز شوکت اقبالش

در قاطع برہان نگر و اقبالش

قطعات

غالب از خاک پاک تورانیم

آنم کہ درین بزم سریر قلم من

ساقی چو من پشنگی و افراسیابیم

منکران شعر من ھاں تا نگوہی حاسد اند

ھزار معنی سرجوش خاص نطق من است

غالب درین زمانہ بھر کس کہ وارسی

ای کہ در بزم شہنشاہ سخن رس گفتہ ای !

فرصت اگرت دست دھد مغتنم انگار

زاہد ز طعنہ برق فسوسم بجان مریز

ساقی بزم آگہی روزی

چون مرا نیست دستگار ستیز

ای کہ خواہی کہ بعد ازیں باشم

ایا بی ھنر دشمن دیوسار

ایا ستم زدہ غالب ز ہاکنس مسگال

دیدی آن بد گہر و مہر و ولایش ببزید

ایا زیان زدہ غالب کہ از حدیقۂ بخت

کردہ ای جہدی کہ در ویرانی کاشانہ ام

چون الف بیگ در کہن سالی

دارم بجہان گریۂ پاکیزہ نہادی

ای کہ شایستۂ آنی کہ ترا

ہوا عبیر فشانست و ابر گوہر باز

ھر کجا منشور اقبالی پدید آوردہ اند

ایا محیط فضائل کہ تا تو در نظری

ایا خجستہ خصالی کہ رزق عالم را

ای نیلگوں حصار فلک یاد گار تو

مرا در بیخودی نظارہ گامیست

آن پسندیدہ خوی عارف نام

ای کلک تو در معرض تحریر گھر پاش

ای کہ والای متاع سخن

جان جاکوب بہادر کہ ز یزداں دارد

ای آنکہ خود بہر میپروری مرا

فرزانۂ یگانہ ادمنستن بہادر

ای خداوندہنرمند ہنرورپرور

ایا بکوشش و بخشش رئیس ملت وملک

بہار درچمن انداز گلفشانی کرد

دیدہ ور یوسف علی خان کز فروغ رای او

بہار ہند کہ نامند برشگال آن را

جم حشم شاہزادہ فتح الملک

در ثنای معظم الدولہ

چون بر ہزار و ہشتصد و چل فزود شش

دی بہنگامۂ ہنگام فرو رفتن مہر

بر رگ شاہ بوسہ زد نشتر

ای کہ گفتی کہ در سخن باشد

درین روزگار ہمایوں فزخ

بآدم زن بشیطان طوق لعنت

سپھر مرتبہ ای ویسرای کشور ھند

بزم نواب جم حشم مکلود

فلک مرتبت منتگمری بہادر

در آخر دسمبر و آغاز جنوری

نوروز و مہرگان نبود در طریق ما

دگر در سرستم کہ از روی مستی

جان عزیز است و اھل عزت را

امین ملک و ممالک معظم الدولہ

از جگر تشنہ بدریا سرود

دریغ آن کہ اندر درنگ سہ بیست

بروز حشر الٰہی چو نامۂ عملم

نازم بخرام کلک وطرز رقمش

نذر نواب وزیرالدولہ

ترا بی آفتاب عالم افروز

توای کہ شیفتہ و حسرتی لقب داری

نگار خانۂ چیں شد دژم ازیں ارتنگ

قطعات تاریخ

در وفات مستر استرلنگ بہادر

در تاریخ ورود نواب گورنی جنرل بہادر بدھلی

در تاریخ طوی کتخدائی شاہ سلیمان جاہ بادشاہ اودھ

در تاریخ اتمام مثنوی

در تاریخ تعمیر مکان

در تاریخ بنای چاہ

در تاریخ تعمیر امام باہ سراج الدین علی خان

در تاریخ تعمیر مسجد وامام بارہ

در تاریخ وفات میر فضل علی مغفور

در تاریخ وفات مولانا فضل امام طاب ثراہ

قطعۂ تاریخ تفسیر

در تاریخ وفات میرزا مسیتا بیگ کوتوال لکھنو

قطعہ تاریخ وفات تفضل حسین خان

قطعۂ تاریخ ولادت فرزند مرزا شہاب الدین خان

قطعۂ تاریخ وفات بانوی شاہ اودھ

قطعۂ تاریخ گلشن بیخار

قطعۂ تاریخ بنای گرمابہ

قطعہ تاریخ ولادت فرزند فتح الملک

قطعہ تاریخ تعمیر چاہ

قطعہ در تاریخ تعمیر در

تاریخ تعمیر مسجد دہلی از نواب سید حامد علی خان

تاریخ قاطع برھان

تاریخ غدر

تایخ تعمیر امام بارہ برست ضلع کرنال

قطعہ تاریخ وفات فرزند علاؤ الدین خان

تاریخ وفات مرزا یوسف

جواب نامہ وسپاسگزاری از الکزندر اسکندر

قطعات متفرق

نامہ بنواب وزیر الدولہ والی تونک

بی زری

در بارہ و ام طلبان

الا ای شناسندۂ ھندسہ

خبری دربارہ شراب

در معراج

مسرت بنا کامی وزد

تہنیت عید

توبہ وترک تبہ از شراب

توبہ وطلب مغفرت

ترک بادۂ نوشی

معذرت از سفر

ھجو کمی

دربارہ عروسی میرزا یوسف

تہنیت نوروز بنواب رام پور

تہنیت عید بنواب رام پور

تاریخ معاودت نواب رام پور از کلکتہ برامپور

اعتذار بہ حضور نواب رام پور

در توصیف گورنر بعد خلعت یابی

تاریخ وفات رای چھجمل

در توصیف نمایش گاہ رام پور

تاریخ دبستان نشیشنی دختر نواب رام پور

تاریخ وفات ذوق

تاریخ وفات ناظر وحید الدین

تاریخ وفات سید العلما سید حسین

تاریخ وفات نبی بخش

تاریخ وفات زوجہ جواب کلب علی خان

تاریخ وفات فتح النسا ، بیگم ، جناب عالیہ

تاریخ وفات نواب میر اصغر علی خان

تاریخ ولادت فرزند کمی

تاریخ کامیابی سید غلام بابا خان

تاریخ ولادت فرزند

تاریخ ولادت فرزندمیر غلام بابا خان بہادر

تاریخ ولادت فرزند میرزا باقر

اعتذار بنواب علاء الدین خان از سفر

آفرین بآمرزش تقصیر پسر

دربارۂ صلح مابین بدر وپسر

برای گلستان خطی مہاراجہ الور

مدح دپٹی کمشنر

دعا وسپاس بکرنیل ملتن

در سپاس گزاری ویاد آوری بہ عالی خدمت جناب آغا احمد علی صاحب

نظم

فردیات وابیات

در مدح عرش آرامگاہ محمد اکبر شاہ بادشاہ طاب ثراہ

قصائد

در مدح حضرت شاہنشاہ ابو ظفر سراج الدین محمد بہادر شاہ غازی

در مدح حضور والا خلد اللہ ملکہ و سلطانہ

در مدح سلطان عہد ، ادام اللہ امرہ و سلطنتہ

در مدح ملکہ معظمہ ، دارادربان ، فرمانروای انگلستان ، مدظلال اجلالھا

در مدح شاہ جنت مکان نصیر الدین حیدر ، سلیمان جاہ بادشاہ اودھ

در مدح جہاں پناہ امجد علی شاہ اورنگ نشین اودھ

در مدح نواب گورنر جنرل لارداکلیند بہادر

در مدح نواب گورنر جنرل لاردالن برا بہادر

در مدح نواب گورنر جنرل لاردالن برا بہادر

در ستایش سر چارلس تہیافلس متکف صاحب بہادر

در ستایش امیر سلطان شان ، جمس تامسن صاحب بہادر نفتنت گورنر اکبر آباد

در ستایش مستر تھوپی پر نسب صاحب بہادر چیف سکریتر

در ستایش مربرت مادک صاحب بہادر چیف سکرتر

در ستایش مستر اندور استرلنگ بہادر صاحب سکرتر

در ستایش مستر ولیم فریزر صاحب بہادر صاحب ایجنت دہلی

در ستایش نواب وزیر محمد خان بہادر

در ستایش مولوی محمد صدر الدین خان بہادر

در ستایش نواب محمد ضیاء الدین خان بہادر

در مدح بہادر شاہ ، گفتم حدیث دوست بقرآن برابرست

در مدح بہادر شاہ ، خورشید بہ بیت الشرف خویش در آمد

در مدح بہادر شاہ ، دوش در عالم معنی کہ ز صورت بالاست

در مدح بہادر شاہ بروز عید الفطر

در مدح بہادر شاہ بروز عید قرباں

در مدح بہادر شاہ ظفر

درمدح بہادر شاہ ظفر بعید فطر

مدح بہادر شاہ ظفر ، تہنیت عید الضحیٰ

در مدح بہادر شاہ ظفر

در مدح بہادر شاہ ظفر ، رھروان چوں گھر آبلۂ پا بینند

در مدح بہادر شاہ ظفر ، دریں زمانہ کہ از تار روز ہاے دراز

در مدح بہادر شاہ در عید شوال

در مدح شہنشاہ انگلستان

در مدح ملکہ وکٹوریہ

در مدح اسکوائر کالون دپٹی کلکٹر دہلی

در مدح لاردھار دنگ در تہنیت فتح پنجاب

در مدح سر جارج فریدرک ادمنستن گورنر ممالک مغربی وشمالی

در مدح لارد کیننگ

در مدح لفٹنٹ گورنر رابرت منتگمری

در مدح فتح الملک میرزا محمد سلطان ، غلام فخرالدین رمزولی عہد بہادر

درمدح فتح الملک بہادر

در مدح ولی عہد مرزا فتح الملک بہادر

در مدح واجد علی شاہ بہادر بادشاہ اودھ

در مدح واجد علی شاہ بہادر شاہ اودھ

در مدح یوسف علی خان ، نواب صاحب رام پور

در مدح وتہنیت بہ نواب صاحب رام پور یوسف علی خان

در مدح نواب وزیر الدولہ بہادر والی تونک

در مدح راجا شیودھیان سنگھ والی الور

مدح مہاراجہ نرندر سنگھ والی پتیالہ

در مدح نواب مصطفیٰ خان شیفتہ

در مدح نواب مختار الملک وزیر اعظم دکن

قصیدہ در ترک ننگ و نام

در مدح نواب معلی القاب لاردالگن صاحب بہادر

در ثنای جناب والا خطاب ، کیوان بار گاہ ستارہ سپاہ لارد جان لارئس صاحب بہادر دام اقبالہ

در تہنیت غسل صحت نواب یوسف علی خان

تہنیت بہ نواب کلب علی خان والی رام پور

در مدح نواب کلب علی خان نواب صاحب رام پور

در مدح نواب کلب علی خان ، والی رام پور

در مدح افضل الدولہ بہادر

مثنویات

مثنوی ’’سرمۂ بینش‘‘

مثنوی ’’ درد و داغ‘‘

مثنوی ’’ چراغ دیر‘‘

مثنوی ’’رنگ و بو‘‘

مثنوی ’’باد مخالف ‘‘

مثنوی تہنیت عید شوال

مثنوی در تہنیت عید بولی عید

دیباچہ نثر موسوم بہ بست و ھفت افسر تصنیف حضرت فلک رفعت شاہ اودھ

مثنوی تقریظ ’’آئین اکبری‘‘ مصححۂ سید احمد خان صدر الصدر مراد آباد

مثنوی ابر گہر بار (حکایت)

ابر گہر بار (مغنّی نامہ)

ابر گہر بار (ساقی نامہ)

مثنوی کلمات طیبات

مثنوی مسند نشینی نواب محمد علی خان

مثنوی جواب نامہ جوامر سنگھ

ترکیب بند در مرثیہ مرزا فرخندہ شاہ ابن بہادر شاہ بادشاہ

اے دل بچشم زخم حوادث فگار شو

ترکیب بند و ترجیع بند

باز برآنم کہ نیاز آورم

ورود سرور سلطان نشاں مبارک باد

کتابیات