سوال - وصال ممکن و واجب بہم چیست

سوال

وصال ممکن و واجب بہم چیست

حدیث قرب و بعد و بیش و کم چیست

جواب

ز من بشنو حدیث بے کم و بیش

ز نزدیکی تو دور افتادی از خویش

چو ہستی را ظہورے در عدم شد

از آنجا قرب و بعد و بیش و کم شد

قریب آنست کو را اصل نور است

بعید آں نیستی کز ہست درست

اگر نورے ز خود بر تو رساند

ترا از ہستیٔ خود وا رہاند

چہ حاصل مر ترا زیں بود و نابود

کز او گاہیت خوف و گہہ رجا بود

نہ ترسد زو کسے کو را شناسد

کہ طفل از سایۂ خود می ہراسد

نہ ماند خوف اگر گردد روانہ

نخواہد اسپ تازی تازیانہ

ترا از آتش دوزخ چہ باک است

کہ از ہستی تن و جان تو پاک است

ز آتش ذرۂ خالص بر فروزد

چو غشے نبود اندر چہ سوزد

تو را گیر از تو چیزے نیست در پیش

ولیکن از وجود خود بیندیش

اگر در خویشتن گردی گرفتار

حجاب تو شود عالم بہ یک بار

توئی در دور ہستی جزو سافل

توئی با نقطۂ وحدت مقابل

تعین ہائے عالم بر تو طاری است

از آں گوئی چو شیطاں ہمچو من کیست

از آں گوئی مرا خود اختیار است

تن من مرکب و جانم سوار است

زمام تن بدست جاں نہادند

ہماں تکلیف بر من زاں نہادند

نداني کیں رہ آتش پرستیست

ہمہ ایں آفت و شومی ز ہستیست

کدامی اختیار اے مرد عاقل

کسے را کو بود بالذات باطل

چو بود تست یکسر ہمچو نابود

بگوئی اختیارت از کجا بود

کسے کو را وجود از خود نباشد

بہ ذات خویش نیک و بد نباشد

کہ را دیدی تو اندر ہر دو عالم

کہ یک دم شادمانی یافت بے غم

کہ را شد حاصل آخر جملہ امید

کہ ماند اندر کمالے تا بجا دید

مراتب باقی و اہل مراتب

بزیر امر حق واللہ غالب

اثر از حق شناس اندر ہمہ جائے

ز حد خویشتن بیروں منہ پائے

ز حد خویشتن می پرس ایں قدر چیست

و ز آنجا باز واں کاہل قدر چیست

ہر آں کس را کہ مذہب غیر جبرست

نبی فرمود کو مانند گبر است

چناں کاں گبر یزداں و اہرمن گفت

ہمی نادان احمق ما و من گفت

بما افعال را نسبت مجازی است

نسب خود در حقیقت لہو و بازی است

نبودی تو کہ فعلت آفریدند

تو را از بہر کارے بر گزیدند

بہ قدرت بے سبب دانۂ برحق

بہ علم خویش حکمے کردہ مطلق

مقدر گشتہ پیش از جان و از تن

برائے ہر یکے کار معین

یکے مقصد ہزاراں سالہ طاعت

بجا آورد و گردن طوق لعنت

دگر از معصیت نور و صفا دید

چو توبہ کرد نام استعفیٰ دید

عجب تر آنکہ ایں از ترک معمور

شد از الطاف حق مرحوم و مغفور

مر آن دیگر زمنہیٰ گشتہ ملعوں

زہے فعل تو بے چند و چہ و چوں

جناب کبریائی لا یزالی است

منزہ از قیاسات خیال است

چہ بود اندر ازل اے مرد نا اہل

کہ ایں گشتہ محمد و آں ابو جہل

کسے کو با خدا چون و چرا گفت

چو مشرک حضرتش را ناسزا گفت

ورع زہد کہ پرسد از چہ و چوں

نباشد اعتراض از بندہ موزوں

خدا وند ہمہ در کبریائیست

نہ علت لائق فعل خدائیست

سزاوار خدائی لطف و قہر است

ولیکن بندگی در شکر و صبرست

کرامت آدمی از اضطراریست

نہ آں کو را نصیب اختیاریست

نبودہ ہیچ چیزش ہرگز از خود

پس آنگہ پرسدش از نیک و از بد

ندارد اختیار و گشتہ مامور

زہے مسکیں کہ شد مختار و مجبور

نہ ظلمست ایں کہ عین و علم و عدلست

نہ جورست ایں کہ محض لطف و فضل است

بشر از زاں سبب تکلیف کردند

کہ از ذات خودش تعریف کردند

چو از تکلیف حق عاجز شوی تو

بہ یک بار از میاں بیروں روی تو

بہ کلیت رہائی یابی از خویش

غنی گردی بحق اے مرد درویش

برو جان پدر تن در قضا دہ

بہ تقدیر یزدانی رضا دہ