خسرو و شیریں

زمانہ خود جز ایں کارے نداند

کہ اندوہے دہد جانے ستاند

چوں کار افتادہ گردد بے نوائے

درش در گیرد از ہر سو بلائے

بہر شاخ گلے کو در زند چنگ

بجائے گل ببارد بر سرش سنگ

چناں از خوش دلی بے بحر گردد

کہ در کامش تبرزد ذہن گردد

چناں تنگ آید از شوریدن بخت

کہ بر باید گرفتش زیں جہاں رخت

عنان عمر ازیں ساں در نشیب است

جوانی را چنیں پا در رکیب است

کسے یابد ز دوراں رستگاری

کہ بر دارد عمارت زیں عماری

مسیحا وار در دیرے نشیند

کہ با چندیں چراغش کس نبیند

جہاں دیو است و وقت دیو بستن

بہ خوش‌ خوئی تواں از دیو رستن

مکن دوزخ بہ خود بر خوئے بد را

بہشت دیگراں کن خوئے خود را

چو دارد خوئے تو مردم سرشتی

ہم ایں جا و ہم آنجا در بہشتی

مخسب اے دیدہ چندیں غافل و مست

چو ہشیاراں بر آور زیں جہاں دست

کہ چنداں خفتہ خواہی در دل خاک

کہ فرموشت کند دوران افلاک

بے دیں پنجاہ سالہ حقہ‌ بازی

بے دیں یک مہرہ گل تا چند نازی

ز پنجہ سال اگر پنجہ ہزار است

سرش بر نیہ کہ ہم ناپائیدار است

نشاید آہنی تر بودن از سنگ

ببیں تاریک چوں ریزد بفرسنگ

زمیں نطعیست ریگش چوں نریزد

کہ بر نطعی چنیں جز نام خوں نہ خیزد

بسا خونا کہ شد بر خاک ایں دشت

سیہ بختے نرست از زیر ایں طشت

ہر آں ذرہ کہ آراد تند بادے

فریدونے بود یا کیقبادے

کف گل در ہمہ روئے زمیں نیست

کہ بر وے خون چندیں آدمی نیست

کہ می داند کہ ایں دیر کہن‌ سال

چہ مدت دارد و چونست احوال

نہ ماند کس کہ بیند را

بداں تا در نیابد غور او را

بہر صد سال دورے گیرد از سر

چہ آں دوراں شد آید دور دیگر

بروز چند با دوراں دویدن

چہ شاید دیدن و چہ تواں شنیدن

ز جور و عدل در ہر دور سازیست

درو دانندہ را پوشیدہ رازیست

نمی خواہی کہ بینی جور بر جور

نیاید گفت راز دیر با دور

شب و روز ابلقے شد تند زینہار

بایں ابلق عنان و خویش

بصد فن گر نمائی ذو فنونی

نشاید برد ایں ابلق ہارونی

فلک چنداں کہ دیگ خاک را پخت

نرفت از خوئے او خامی چوں کیمخت

قمارستان چرخ نیم خایہ

بسے پر مایہ را بردست مایہ

عروس خاک اگر بدر منیر است

بدست باد کن امرش کہ پیر است

مگر خسفے کہ خواہد بودن از یاد

طلاق عمر خواہد خاک را داد

اگر آں باد آید و گر ناید امروز

تو بر باد چنیں مشعل میفروز

دریں یک مشت خاک اے خاک در مشت

گر افروزی چراغ از دہ انگشت

نشد ممکن کہ ایں خاک خطرناک

بہ انگشت بریدہ بر کاند خاک

چو یوسف زیں ترنج ار سر بتابی

چو نارنج از زلیخا زخم یابی

سحر گہ مست شو سنگے برنداز

ز نارنجی و ترنج ایں خواں بہ پرداز

بروں افگن بنہ ذی دار نہ در

مگر کیمن شوی زیں مار نہ سر

نفس کو خواجہ تاش زندگانی است

ز ما پروردۂ بادۂ خزانیست

اگر یک دم زنی بے عشق مردست

کہ بر ما یک بیک دم ہا شمردست

بہ باید عشق را فرہاد بودن

پس آں گاہے بہ مردن شاد بودن

مہندس دستۂ پولاد تیشہ

ز چوب نار تر کردی ہمیشہ

ز بحر آں کہ باشد دست گیرش

بدست اندر بود فرماں پذیرش

چو بہ شنید ایں سخن ہائے جگر تاب

فراز کوہ کرد آں تیشہ پر تاب

سنان در سنگ رفت و چوب در خاک

چنی گویند خاکے بود نمناک

ازاں دستہ بر آمد شوشۂ نار

درختے گشت و بر آورد بسیار

ازاں شوشہ کنوں گر نار یابی

دوائے درد ہر بیمار یابی

نظامیؔ گر ندید آں نار بن را

بہ دفتر در چنیں خواند ایں سخن را