حکایت شیخ و برہمن و مکالمہ گنگ و همالہ در معنی ایں کہ تسلسل حیات ملیہ از محکم گرفتن روایات مخصوصہ ملیہ می باشد۔

در بنارس برہمندے محترم

سر فرو اندر یم بود و عدم

بہره ای وافر ز حکمت داشتے

با خدا جویاں ارادت داشتے

ذہن او گیرا و ندرت کوش بود

با ثریا عقل او ہم دوش بود

آشیانش صورت عنقا بلند

مہر و مہ بر شعلہ فکرش سپند

مدتے میناے او در خون نشست

ساقی حکمت بجامش می نبست

در ریاض علم و دانش دام چید

چشم دامش طایر معنی ندید

ناخن فکرش بخوں آلودہ ماند

عقده بود و عدم نگشودہ ماند

آہ بر لب شاہد ہرمان او

چہره غماز دل حیران او

رفت روزے نزد شیخ کاملے

آنکہ اندر سینہ پروردے دلے

گوش بر گفتار آں فرزانہ داد

بر لب خود مہر خاموشی نہاد

گفت شیخ اے طائف چرخ بلند

اندکے عہد وفا با خاک بند

تا شدی آوارۂ صحر و دشت

فکر بے باک تو پری گردوں گزشت

با زمیں در ساز اے گردوں نورد

در تلاش گوہر انجم مگرد

من نگویم از بتاں بیزار شو

کافری شائستہ زنار شو

اے امانت دار تہذیب کہن

پشت پا بر مسلک آبا مزن

گر ز جمعیت حیات ملتست

کفر ہم سرمایہ جمعیتست

تو کہ ہم در کافری کامل نۂ

در خور طوف حریم دل نۂ

مانده ایم از جاده تسلیم دور

تو ز آزر من ز ابراہیم دور

قیس ما سودائی محمل نشد

در جنون عاشقی کامل نشد

مرد چوں شمع خودی اندر وجود

از خیال آسماں پیما چہ سود

آب زد در دامن کہسار چنگ

گفت روزے با همالہ رود گنگ

اے ز صبح آفرینش یخ بہ دوش

پیکرت از رودہا زنار پوش

حق ترا با آسماں ہمراز ساخت

پات محروم خرام ناز ساخت

طاقت رفتار از پایت ربود

ایں وقار و رفعت و تمکین چہ سود

زندگانی از خرام پیہمست

برگ و ساز ہستی موج از رمست

کوہ چوں ایں طعنہ از دریا شنید

ہم چو بحر آتش از کیں بر دمید

گفت اے پہنائے تو آئینہ ام

چوں تو صد دریا درون سینہ ام

ایں خرام ناز سامان فناست

ہر کہ از خود رفت شایان فناست

از مقام خود نداری آگہی

بر زیان خویش نازی ابلہی

اے ز بطن چرخ گرداں زاده ئی

از تو بہتر ساحل افتاده ئی

ہستیٔ خود نذر قلزم ساختی

پیش رہزن نقد جاں انداختی

ہمچو گل در گلستاں خود دار شو

بہر نشر بو پئے گل چیں مرو

زندگی بر جائے خود بالیدنست

از خیابان خودی گل چیدنست

قرنہا بگذشت و من پا در گلم

تو گماں داری کہ دور از منزلم

ہستیم بالید و تا گردوں رسید

زیر دامانم ثریا آرمید

ہستیٔ تو بے نشاں در قلزمست

ذروهٔ من سجده گاه انجمست

چشم من بینائے اسرار فلک

آشنا گوشم ز پرواز ملک

تا ز سوز سعی پیہم سوختم

لعل و الماس و گہر اندوختم

در درونم سنگ و اندر سنگ نار

آب را بر نار من نبود گزار

قطرہ ای خود را بپائے خود مریز

در تلاطم کوش و با قلزم ستیز

آب گوہر خواه و گوہر ریزہ شو

بہر گوش شاہدے آویزه شو

یا خود افزا شو سبک رفتار شو

ابر برق انداز و دریا بار شو

از تو قلزم گدیۂ طوفاں کند

شکوه ہا از تنگئ داماں کند

کمتر از موجے شمارد خویش را

پیش پائے تو گذارد خویش را