گفتار در باز جستن دل

ہاتف خلوت بمن آواز داد

وام چناں کن کہ تواں باز داد

آب دریں آتش پاکت چراست

باد جنیبت کش خاکت تراست

خاک تب آرندہ بہ تابوت بخش

آتش تابندہ بہ یاقوت بخش

غافل ازیں بیش نشاید نشست

بر در دل ریز گر آبیت ہست

در خم ایں خم کہ کبودے خوش است

قصۂ دل گو کہ سرودے خوش است

دور شو از راہ زنان ہوس

راہ‌ تو دل داند دل را شناس

عرش روانے کہ ز تن رستہ اند

شہ پر جبریل بہ دل بستہ اند

واں کہ عنان از دو جہاں تافتست

قوت ز دیوزۂ دل یافتست

دیدہ و گوش از غرض افزونی اند

کارگر پردہ بیرونی اند

پنبہ در آگندہ چو گل گوش تو

نرگس چشم آبلۂ ہوش تو

نرگس و گل را چہ پرستی بہ باغ

اے ز تو ہم نرگس و ہم گل بہ داغ

دیدہ کہ آئینۂ ہر نا کس است

آتش او آب جوانی بس است

طبع کہ با عقل بہ دلالگیست

منتظر نقد چہل سالگیست

تا بہ چہل سال کہ بالغ شود

خرج سفر ہاش مبالغ شود

یار کنوں بیادت افسوں مخواں

درد چہل سالگی اکنوں مخواں

دست بر آور ز میان چارہ جوئی

ایں غم دل را دل غم خوارہ جوئی

غم مخور البتہ کہ غم خوار ہست

گردن غم بشکن اگر یار ہست

بے نفسے را کہ زبون غمست

یاریٔ یاراں مددے محکم است

چوں نفسے گرم شود با دو کس

نیست شود صد غم ازاں یک نفس

صبح نخستیں چوں نفس بر زند

صبح دوم بانگ بر اختر زند

پیشتریں صبح بہ خواری رسد

گر نہ پسیں صبح بیاری رسد

از تو نہ آید بہ توئے ہیچ کار

یار طلب کن کہ بر آید ز یار

گرچہ ہمہ مملکتے خوار نیست

یار طلب کن کہ بہ از یار نیست

ہست ز یاری ہمہ را ناگزیر

خاصہ ز یارے کہ بود دست گیر

ایں دو سہ یارے کہ تو داری ترند

خشک تر از حلقۂ در بر درند

دست در آویز بہ فتراک دل

آب تو باشد کہ شوی خاک دل

چوں ملک العرش جہاں آفرید

مملکت صورت و جاں آفرید

داد بہ ترتیب ادب ریزشی

صورت جاں را بہم آمیزشی

زین دو ہم آغوش دل آمد پدید

آں خلفے کو بہ خلافت رسید

دل کہ بر او خطبۂ سلطانی است

اکدش روحانی و جسمانی است

نور ادیمت ز سہیل وے است

صورت و جاں ہر دو طفیل وے است

چوں سخن دل بہ دماغم رسید

روغن مغزم بہ چراغم رسید

گوش دریں حلقہ زباں ساختم

جان ہدف ہاتف جاں ساختم

چرب زباں گشتم ازاں فربہی

طبع ز شادی پر و از غم تہی

ریختم از چشمۂ چشم آب سرد

کا آتش دل آب مرا گرم کرد

دست بر آوردم ازاں دست بند

رہزناں عاجز و من زور مند

در تک آں راہ دو منزل شدم

تا بہ یکے تک بہ در دل شدم

من سوئے دل رفتم و جاں سوئے لب

نیمۂ عمرم شدہ تا نیم شب

بر در مقصورۂ روحانیم

گوئے شدہ قامت چوگانیم

گوئے بدست آمدہ چوگان من

دامن من گشت گریبان من

پائے ز سر ساخت و سر ز پا

گوئے صفت گشتم و چوگاں نما

کار من از دست من از خود شدہ

صد ز یکے دیدہ یکے صد شدہ

ہم سفراں جاہل و من نو سفر

غربتم از بے کسیم تلخ تر

رہ نا کز آں در بہ توانم گزشت

پائے دروں نے و سر باز گشت

چونکہ دراں نقب زبانم گرفت

عشق نقیبانہ عنانم گرفت

بر در آں محرم ایں در منم

سر ز برائے تو ز تن بر کنم

حلقہ زدم گفت دریں وقت کیست

گفتم اگر بار دیہی آدمیست

پیش رواں پردہ بر انداختند

پردۂ ترکیب در انداختند

لاجرم از خاص ترین سرائے

بانگ در آمد کہ نظامیؔ درائے

خاص تریں محرم آں در شدم

گفت دروں آئے دروں تر شدم

بارگہے یافتم افروختہ

چشم بد از دیدن او دوختہ

ہفت خلیفہ و یکے خانہ در

ہفت حکایت بہ یک افسانہ در

ملک ازاں بیش کہ افلاک راست

دولت آں خاک کہ آں خاک راست

در نفس آباد دم نیم سوز

صدر نشیں گشتہ شہ نیم روز

سرخ سواری بہ ادب پیش او

لال قبائے ظفر اندیشۂ او

تلخ جوانے یزکی در شکار

زیر تر از وے او سیہی درد خوار

قصد کمین کردہ کمند افگنے

سیم زرہ ساختہ روئے تنے

ایں ہمہ پروانہ و دل شمع بود

جملہ پراگندہ و دل جمع بود

من بہ قناعت شدہ مہمان دل

جاں بہ نوا دادہ بہ سلطان دل

چوں علم لشکر دل یافتم

روئے خود از عالمیاں تافتم

دل بہ زباں گفت کہ اے بے زباں

مرغ طلبب بہ گزر ازیں آشیاں

آتش من محرم ایں دود نیست

ایں جگر تازہ نمک سود نیست

بے نمکاں را تو جگر می دہی

گنج ز در زر ز گوہر میدہی

سایہ ام از سرو توانا تر است

پایم ازاں پایہ بہ بالا تر است

گنجم و در کیسۂ قاروں نیم

با تو نیم ز تو برون نیم

مرغ لبم با نفس گرم او

پر زباں ریختہ از شرم او

ساختم از شرم سر افگندگی

گوش ادب حلقہ کش بندگی

چوں کہ ندیدم ز ریاضت‌ گزیر

گشتم از آں خواجہ ریاضت پذیر

خواجۂ دل احد مرا تازہ کرد

نام نظامیؔ فلک آوازہ کرد