فلک عطارد

فلک عطارد

زيارت ارواح جمال الدين افغاني و سعيد حلیم پاشاؔ

مشت خاکی کار خود را بردہ پیش

در تماشائے تجلی ہائے خويش

یا من افتادم بدام ہست و بود

یا بدام من اسیر آمد وجود

اندریں نیلی تتق چاک‌ از من است؟

من ز افلاکم ایک افلاک از من است؟

یا ضمیرم را فلک در بر گرفت

یا ضمیر من فلک را در گرفت

اندرونست ایں کہ بيرون است چيست؟

آں چہ می بیند نگہ چونست چيست؟

پرزنم بر آسمانیٔ ديگرے

پيش خود بینم جہانے ديگرے

عالم از ابرکے باليده ئي

دستبرد آدمی نادیده ئی

نقشہا نابستہ بر لوح وجود

خرده گیر فطرت آں جا کس نبود

من بہ رومی گفتم ایں صحرا خوشست

در کہستان شورش دریا خوش است

من نیابم از حیات ایں جا نشاں

از کجا می آید آواز اذاں؟

گفت رومی ایں مقام اولیاست

آشنا ایں خاکداں با خاک ماست

بو البشر چوں رخت از فردوس بست

یک دو روزے اندریں عالم نشست

ایں فضاہا سوز آہش دیدہ است

نالہ ہائے صبح گاہش دیدہ است

زائران ایں مقام ارجمند

پاک مرداں از مقامات بلند

پاک مرداں چوں فضیل و بوسعید

عارفاں مثل جنید و بایزید

خیز تا ما را نماز آید بہ دست

یک دو دم سوز و گداز آید بہ دست

رفتم و دیدم دو مرد اندر قیام

مقتدی تاتار و افغانی امام

پیر رومی ہر زماں اندر حضور

طلعتش بر تافت از ذوق و سرور

گفت مشرق زیں دو کس بہتر نزاد

ناخن شاں عقده ہائے ما گشود

سید السادات مولانا جمال

زندہ از گفتار او سنگ و سفال

ترک سالار آں حلیم درد مند

فکر او مثل مقام او بلند

با‌ چنیں مرداں دو رکعت طاعت ست

ورنہ آں کارے کہ مزدش جنت است

قرأت آں پیر مرد سخت کوش

سوره والنجم و آں دشت خموش

قرأتے کز وے خلیل آید بہ وجد

روح پاک جبرئیل آید بہ وجد

دل ازو در سینہ گردد ناصبور

شور الا الله خیزد از قبور

اضطراب شعلہ بخشد دود را

سوز و مستی می دہد داؤد را

آشکارا ہر غیاب از قرأتش

بے حجاب ام الکتاب از قرأتش

من ز جا برخاستم بعد از نماز

دست او بوسیدم از راه نیاز

گفت رومی

در دل او یک جہان سوز و درد

چشم جز بر خويشتن نگشاده ای

دل بکس ناداده ای آزادہ ای

تند سیر اندر فراخایے وجود

من ز شوخئی گويم او را زندہ رود

**

افغانی

زندہ رود از خاکدان ما بگوئی

از زمین و آسماں ما بگوئی

خاکی و چوں قدسیاں روشن بصر

از مسلماناں بدہ مارا خبر

**

زندہ رود

در ضمير ملت گيتي شکن

ام آويزش دين و وطن

روح در تن مردہ از ضعف يقیں

ناامید از قوت دين مبين

ترک و ايران و عرب مست فرنگ

ہر کسے را در گلو شست فرنگ

مشرق از سلطانی مغرب خراب

اشتراک از دیون و ملت بردہ تاب

**

افغانی

لرد مغرب آں سراپا مکر و فن

اہل دیں را داد تعلیم وطن

او بفکر مرکز و تو در نفاق

بہ گزر از شام و فلسطين و عراق

تو اگر داری تميز خوب و زشت

دل نہ بندے با کلوخ سنگ و خشت

چيست ديں برخاستن از روئے خاک

تا ز خود آگاہ گردد جان پاک

می نہ گنجد آنکہ گفت الله ہو

در حدود ايں نظام چار سو

پر کہ از خاک و بر خيزد ز خاک

حيف اگر در خاک ميرد جان پاک

گرچہ آدم بر دمید از آب و گل

رنگ و نم چوں گل کشید از آب و گل

حيف اگر در آب و گل غلطد مدام

حيف اگر برتر نپرد زیں مقام

گفت تن در شو بخاک رہگذر

گفت جاں پنہائے عالم را نگر

جاں نہ گنجد در جہات اے ہوشمند

مرد حر بے گانہ از ہر قید و بند

حر ز خاک تيره آید در خروش

زانکہ از بازاں نيايد کار موش

آں کف خاکے کہ نا ميدے وطن

ایں ایک گوئی مصر و ایران یمن

با وطن اہل وطن را نسبتے است

زا نکہ از خاکش طلوع ملتے است

اندریں نسبت اگر دارے نظر

نکتہ ای بینی ز مو باریک تر

گر چہ از مشرق بر آید آفتاب

با تجلی ہائے شوخ و بے حجاب

در تب و تاب ست از سوز دروں

تا ز قيد شرق و غرب آید بروں

بر دمد از مشرق خود جلوہ مست

تا ہمہ آفاق را آرد بہ دست

فطرتش از مشرق و مغرب بری ست

گر چہ او از روئے نسبت خاوری ست

**

سعید حلیم پاشاؔ

شرق و غرب

غریباں را زیر کی ساز حیات

شرقیاں را عشق راز کائنات

زیر کی از عشق گردد حق شناس

نقشبند عالم ديگر شد

خيز و نقش عالم ديگر بنہ

عشق را با زیر کی آمیز دہ

شعلہ افرنگياں نم خورده ایست

چشم شاں صاحب نظر در مردہ ایست

زخمہا خوردند از شمشير خويش

بسمل افتادند چوں نخچير خويش

سوز و مستی را مجو از تاک شاں

عصر ديگر نیست در افلاک شاں

زندگی را سوز و ساز از نار تست

عالم نو آفريدن کار تست

مصطفیٰ کو از تجدد می سرود

گفت نقشہ کہنہ را باید زدود

نو نگردد کعبہ را رخت حيات

گر افرنگ آیدش لات و منات

ترک را آہنگ نو در چنگ نیست

تازہ اش جز کہنہ افرنگ نیست

سینہ او را دمے دیگر نبود

در ضمیرش عالمے دیگر نبود

لا جرم با عالم موجود ساخت

مثل موم از سوز ايں عالم گداخت

طرفگيہا در نہاد کائنات

نیست از تقلید تقویم حیات

زندہ دل خلاق اعصار و دهور

جانش از تقلید گردد بے حضور

چوں مسلماناں اگر داری جگر

در ضمير خويش و در قرآں نگر

يک جہانش عصر حاضر را بس است

گیر اگر در سینہ دل معنی رس ست

بندۂ مومن ز آیات خداست

ہر جہاں اندر بر او چون قباست

چوں کہن گر دو جہانے در برش

می دہم قرآں جہانے دیگرش

زندہ رود

زورق ما خاکياں بے نا خداست

کس نداند عالم قرآں کجاست

افغانی

عالم در سينہ ما گم ہنوز

عالم در انتظار قم ہنوز

عالم بے امتياز خون و رنگ

شام او روشن تر از صبح فرنگ

عالم پاک از سلاطين و عبيد

چوں دل مومن کرانش نا پدید

عالم رعنا کہ فيض يک نظر

تخم او افگند در جان عمر

لايزال و وارداتش نو بہ نو

برگ و بار محکماتش نو بہ نو

اندرون تست آں عالم نگر

می دہم از محکمات او خبر